از کجا بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده؟ بررسی نشانه‌ها، زمان اثر و احتمال بارداری

در برخی موارد، زنان ممکن است آمادگی لازم برای بارداری را نداشته یا رابطه جنسی محافظت‌ نشده اجباری (تجاوز) را تجربه کنند. در این شرایط گزینه‌های زیادی برای جلوگیری از بارداری ناخواسته وجود دارد که یکی از متداول‌ترین آن‌ها، مصرف قرص اورژانسی است. اما باید بدانید، زمان مصرف و نوع قرص، تاثیر زیادی در افزایش احتمال جلوگیری از بارداری خواهد داشت. باتوجه‌به اینکه بسیاری از زنان سوال می‌پرسند که از کجا بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده یا احتمال بارداری با قرص اورژانسی چقدر است، در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا به بررسی بهترین زمان مصرف، نشانه‌های تاثیرگذاری و مدت زمان تاثیر قرص اورژانسی می‌پردازیم.

قرص اورژانسی چیست و چه کاربردی دارد؟

قرص اورژانسی (Emergency Contraceptive Pill) که در بسیاری از کشورها با نام «The Morning After Pill» شناخته می‌شود، یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری است که عمدتا در شرایط اضطراری از آن استفاده می‌کنند. از این قرص می‌توان در موارد زیر استفاده کرد.

• در شرایط اضطراری؛
• در صورت عدم استفاده از روش‌های متداول ضدبارداری مانند IUD؛
• در صورت عدم موفقیت دیگر روش‌های ضدبارداری؛
• پارگی کاندوم؛
• داشتن رابطه جنسی محافظت‌نشده؛
• داشتن رابطه جنسی بدون رضایت و اجباری (تجاوز جنسی).

بنابراین قرص اورژانسی یا قرص روز بعد، نوعی روش پیشگیری اضطراری از بارداری است. پیشگیری در این روش با روش‌های معمول متفاوت بوده و بیشتر زمانی استفاده می‌شود که روش‌های قبلی مانند IUD، ناموفق بوده یا فرد نمی‌تواند از آن‌ها استفاده کند.

نکته مهم اینکه، قرص اورژانسی، روشی موقت برای جلوگیری از بارداری است. بنابراین نمی‌توانید از آن‌ در طولانی‌مدت و مداوم استفاده کنید، چون این قرص‌ها عوارضی نیز دارند.

بهترین زمان مصرف قرص اورژانسی

زمان مصرف قرص اورژانسی تاثیر زیادی در میزان اثربخشی آن دارد. هر کدام از این قرص‌ها، بازه زمانی مصرف خاص خود را دارند. اما مطالعات نشان داده که اگر قرص‌های اورژانسی طی‌مدت ۲۴ ساعت بعد از رابطه جنسی محافظت‌نشده استفاده شوند، بهترین عملکرد را خواهند داشت.

قرص اورژانسی چگونه تاثیر می‌کند؟

قرص‌های اورژانسی (ECP) مختلف نحوه تاثیرگذاری متفاوتی دارند که در ادامه بررسی خواهد شد.

• اغلب قرص‌های اورژانسی با متوقف کردن یا به‌تاخیر انداختن فرایند تخمک‌گذاری عمل می‌کند. بنابراین اسپرم‌ها در مدت ۵ روز حضور در دستگاه تناسلی زنان، فرصت دسترسی به تخمک را ندارند.
• برخی دیگر از انواع قرص‌های ضدبارداری اورژانسی، از آزاد شدن تخمک به‌صورت موقت جلوگیری کرده یا مانع از لقاح و لانه‌گزینی می‌شوند. بنابراین دیگر تخمکی وجود ندارد که توسط اسپرم‌ها بارور شوند.
• نوع دیگری از قرص‌های اورژانسی، اثرات هورمون‌هایی که برای لقاح ضروری هستند را مسدود خواهد کرد.

میزان تاثیر قرص اورژانسی در زمان تخمک گذاری چقدر است؟

اگر تخمک‌گذاری شروع شده باشد، مصرف قرص اورژانسی برای جلوگیری از بارداری موثر نخواهد بود. چون این نوع قرص‌ها برای به‌تاخیر انداختن تخمک‌گذاری طراحی شده‌اند. بنابراین اگر تخمک‌گذاری از قبل شروع شده باشد، تاثیری نخواهند داشت. دلیل بی‌تاثیر بودن قرص اورژانسی در این دوران، احتمال رسیدن اسپرم‌ها به تخمک آزاد شده است. چون اسپرم می‌تواند به‌مدت ۵ روز در دستگاه تناسلی زنان زنده بماند.

از کجا بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده است؟

تنها راهی که می‌توان مطمئن شد قرص اورژانسی  اثر کرده است، آغاز قاعدگی بعدی در زمان مقرر است. قرص‌های اورژانسی تخمک‌گذاری را به تأخیر می‌اندازند و مانع آزاد شدن تخمک از تخمدان می‌شوند.

اسپرم تا ۵ روز می‌تواند زنده بماند؛ بنابراین اگر در این مدت تخمک از تخمدان آزاد شود و لقاح صورت گیرد امکان بارداری وجود دارد.

اگر قرص اورژانسی در ۲۴ ساعت اول بعد از رابطه‌ی جنسی محافظت‌نشده مصرف شود بیشترین میزان تأثیرگذاری را دارد. 

درصورتی‌که پریود بعدی بیش از ۷ روز به تعویق بیفتد، حتی اگر بدون علائم باشد باید بی بی چک یا تست بارداری انجام شود.

بلافاصله بعد از خوردن قرص اورژانسی نباید تست بارداری انجام دهید؛ چراکه هنوز میزان هورمون HCG به اندازه‌ی کافی افزایش پیدا نکرده است و بنابراین احتمال جواب منفی کاذب بالا است.

در چه صورت قرص اورژانسی اثر نمی‌کند؟

متاسفانه هیچ‌کدام از روش‌های پیشگیری از بارداری، ۱۰۰% موثر نیست؛ قرص اورژانسی هم از این قاعده مستثنی نیست! درواقع، در بسیاری از شرایط این قرص‌ها کارایی ندارند و اثر نمی‌کنند. در ادامه به مهم‌ترین عواملی که باعث کاهش اثربخشی قرص اورژانسی می‌شود، می‌پردازیم:

استفاده در زمان اشتباه

یکی از مهم‌ترین شرایط استفاده از قرص اورژانسی، استفاده در زمان مناسب است. قرص‌ اورژانسی باید هر چه سریع‌تر پس از رابطه جنسی مصرف شود. هر چقدر قرص با فاصله نسبت به رابطه مصرف شود، اثربخشی آن کاهش پیدا می‌کند، به‌طوری که پس از ۷۲ ساعت از رابطه محافظت‌نشده، شانس اثربخشی آن بسیار کاهش پیدا می‌کند و پس از ۵ روز عملاً بی‌اثر می‌شود.

استفاده در زمان شروع تخمک گذاری

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، قرص‌های ضدبارداری اورژانسی برای جلوگیری یا تاخیر در تخمک گذاری طراحی شده‌اند. در نتیجه، اگر قبل از مصرف قرص تخمک گذاری اتفاق افتاده باشد، ممکن است جلوگیری از باردرای با شکست مواجه شود.

استفراغ بعد از مصرف قرص اورژانسی

بعد از مصرف قرص اورژانسی، بسیاری از افراد با عوارضی مثل تهوع و استفراغ روبه‌رو می‌شوند. اگر در مدت زمان کوتاهی بعد از مصرف قرص، استفراغ داشته باشید، ممکن است تا قبل از جذب، قرص دفع شود و دیگر اثری نداشته باشد.

اضافه وزن و تیپ بدنی مقاوم دربرابر قرص اورژانسی

مطالعات نشان می‌دهد که قرص‌های اورژانسی در زنانی با شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۳۰، (خانم‌هایی که اضافه وزن دارند و چاق هستند.) کمتر موثر باشد. همچنین این تاثیر برای قرص‌های لوونورژسترل یا لونژیل برای BMI بالا کاهش پیدا می‌کند. اما همچنان این موضوع نیاز به مطالعات و تحقیقات بیشتر دارد و هنوز هم یکی از بهترین روش‌های جلوگیری از بارداری برای هر خانمی با هر قد و وزنی، قرص‌های اورژانسی است.

تداخلات دارویی با قرص اورژانسی

ممکن است داروهایی که مصرف می‌کنید، با قرص اورژانسی تداخل داشته باشد و اثربخشی آن را کاهش دهد. پس پیش از استفاده، بهتر است تا با پزشک زنان صحبت کنید و از بابت تداخلات دارویی خیالتان را راحت کنید. بعضی از داروهایی که اثربخشی قرص اورژانسی را کاهش می‌دهند، عبارتند از:

• گریزئوفولین
• مودافینیل
• ریفامپین
• فلبامات
• کاربامازپین
• پریمیدون
• توپیرامات
• داروهای اچ آی وی
• و…

استفاده مکرر از قرص‌های اورژانسی

درواقع این نوع پیشگیری، برای استفاده منظم و مکرر مناسب نیست! درصورت استفاده مکرر، ممکن است اثربخشی آن‌ها کاهش پیدا کند. پس بهتر است تا از سایر روش‌های پیشگیری قابل اعتماد استفاده کنید و این روش را تنها برای زمان اضطراری درنظر داشته باشید.

اگر قرص اورژانسی اثر نکرد چه کنیم؟

اگر قرص اورژانسی اثر نکرد و نتیجه تست بارداری نیز مثبت بود، باید هر چه سریع‌تر به پزشک متخصص زنان مراجعه کرده و از طرفی با همسر خود درباره سرنوشت جنین تصمیم بگیرید.

 احتمال بارداری با وجود مصرف قرص اورژانسی چقدر است؟

حتی با استفاده اصولی و به‌موقع قرص اورژانسی نیز هنوز احتمال بارداری وجود دارد. بنابراین با مصرف این قرص‌ها هیچ تضمین ۱۰۰ درصدی وجود ندارد که از بارداری جلوگیری شود. در نتیجه حتی بعد از مصرف قرص اورژانسی نیز می‌توانید باردار شوید.

مطالعه میزان اثربخشی قرص‌های ضدبارداری بسیار سخت است. در بخش‌های قبلی به بررسی این موضوع پرداختیم که در چه صورت قرص اورژانسی اثر نمی کند. بنابراین می‌دانید که زمان مصرف و نوع قرص چه تاثیری در جلوگیری از بارداری ناخواسته دارند.

بر اساس داده‌های مطالعات مختلف، قرص‌های اورژانسی ضدبارداری تک‌دوز معمولا بین ۵۰٪ تا ۱۰۰٪ موثر هستند.

همان‌طور که اشاره شد، زمان مصرف قرص اورژانسی بعد از رابطه جنسی محافظت نشده روی میزان تاثیرگذاری آن در کاهش خطر بارداری ناخواسته موثر است. در جدول زیر، احتمال خطر بارداری ناخواسته بر اساس زمان مصرف قرص‌های اورژانسی بررسی می‌شود.

نشانه‌های عدم تاثیر قرص اورژانسی ضدبارداری چیست؟

یکی از موثرترین روش‌ها برای تعیین اینکه قرص اورژانسی موثر بوده یا خیر، انجام تست بارداری یا بی‌بی‌چک است. بنابراین اگر علائم بارداری بعد از مصرف قرص اورژانسی را دارید، باید این تست را سریع‌تر انجام دهید. علائمی که بعد از مصرف قرص اورژانسی می‌توانند نشانه‌ای از بارداری باشند به شرح زیر هستند.

• پریود بعدی به‌مدت ۱ هفته به تعویق افتاده است.
• میزان خون‌ریزی سبک‌تر از حد معمول است.
• مدت‌ خون‌ریزی کوتاه‌تر از حد معمول است.

چند روز بعد از مصرف قرص اورژانسی باید بیبی‌چک بزنیم؟

انجام تست بارداری تنها راه مطمئن برای اطمینان از عدم بارداری است. پزشکان متخصص زنان معتقدند که اکثر تست‌های بارداری خانگی را می‌توان از اولین روز عقب افتادن پریود انجام داد. اما اگر نمی‌دانید پریود شما چه روزی شروع می‌شود، باید حداقل ۲۱ روز بعد از آخرین رابطه جنسی محافظت نشده تست بارداری را انجام دهید. بنابراین بهترین زمان بی‌بی چک بعد از خوردن قرص اورژانسی به شرح زیر است.

• اولین روز عقب افتادن پریود؛
• ۲۱ روز بعد از آخرین رابطه جنسی محافظت نشده (در صورت پریود نشدن).

البته برخی از منابع بهترین زمان انجام تست بارداری بعد از خوردن قرص اورژانسی را حداقل ۱۰ روز بعد از رابطه جنسی محافظت نشده اعلام کرده‌اند.

نکته مهم اینکه، هرگز بعد از مصرف قرص اورژانسی برای انجام تست بارداری خانگی اقدام نکنید. چون تغییرات هورمونی در این زمان می‌توانند روی نتیجه تست تاثیر بگذارند.

مدت‌زمان اثرگذاری قرص اورژانسی چقدر است؟

مدت زمان تاثیر قرص اورژانسی یکی از دغدغه‌های مهم خانم‌ها است. در جواب به این دغدغه باید گفت که میزان اثرگذاری قرص اورژانسی به بازه زمانی مصرف بعد از رابطه جنسی محافظت‌نشده بستگی دارد. پزشکان متخصص پیشنهاد می‌کنند تا برای اطمینان از اثرگذاری این قرص‌ها، آن‌ها را در مدت‌زمان کوتاهی بعد از رابطه مصرف کنید. تنها در این شرایط است که می‌توانید میزان اثربخشی قرص را افزایش دهید.

پس می‌توان نتیجه گرفت که مهم‌ترین موضوع در افزایش قدرت اثرگذاری قرص اورژانسی، زمان مصرف است. به‌عبارت‌ساده‌تر می‌توان گفت، هر چقدر این قرص را زودتر مصرف کنید، موثرتر خواهد بود. جدول زیر مقایسه‌ای بین زمان مصرف قرص اورژانسی و میزان تاثیرگذاری آن را بررسی می‌کند.

جدول کاهش خطر احتمال بارداری با قرص اورژانسی

مطابق جدول بالا، هر چقدر قرص اورژانسی را زودتر مصرف کنید، درصد تاثیرگذاری آن در کاهش خطر بارداری ناخواسته بیشتر خواهد شد.

در بررسی موضوع مدت زمان تاثیر قرص اورژانسی، باید علاوه‌بر بهترین زمان مصرف، نوع قرص را نیز در نظر داشت. بنابراین اگر به‌دنبال جواب این سوال هستید که از کجا بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده، باید هر دو عامل زمان مصرف و نوع قرص را در نظر بگیرید.

خطرات مصرف قرص اورژانسی ضدبارداری

پیشگیری از بارداری با مصرف قرص‌های اورژانسی می‌تواند ایمن و موثر باشد. این روش به شانس بارداری زنان در آینده آسیبی وارد نکرده و بر میزان باروری آن‌ها تاثیر نمی‌گذارد. اما با‌این‌‌حال، قرص‌های اورژانسی عوارضی نیز دارند که در ادامه بررسی خواهد شد.

عوارض قرص اورژانسی

• نامنظم شدن چرخه قاعدگی (پریود زودتر یا دیرتر از موعد مقرر)؛
• خونریزی سبک واژینال (لکه‌بینی)؛
• کوفتگی بدن؛
• احساس خستگی؛
• سرگیجه؛
• سردرد؛
• حساس شدن سینه‌ها؛
• درد یا گرفتگی شکم.

عوارض جانبی قرص اورژانسی در اکثر خانم‌ها خفیف است. اما اگر علائم شدیدتری را تجربه می‌کنید باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید.

سوالات متداول