هیدروپس جنینی یا هیدروپس فتالیس چیست؟ | از علت تا درمان

هیدروپس جنینی از جمله مشکلات نادری است که در دوران بارداری ایجاد می‌شود. بااینکه خیلی اوقات این مشکل قابل‌درمان یا پیشگیری نیست؛ ‌ اما در برخی موارد پزشکان می‌توانند با تجویز داروهای خاصی از بروز این بیماری پیشگیری کنند. اگرچه هیدروپس مشکل نادری است؛ اما عوارض ناشی از آن هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک‌اند. در این مقاله درباره روش‌های تشخیص هیدروپس فتالیس، علت ایجاد و روش‌های درمان آن صحبت می‌کنیم.

هیدروپس جنینی یا هیدروپس فتالیس چیست؟

هیدروپس جنینی زمانی اتفاق می‌افتد که مایعات در بافت‌های اطراف ریه، قلب، شکم یا زیر پوست جنین یا نوزاد جمع می‌شوند. این مشکل جدی است و حتی می‌تواند جان نوزاد را هم به خطر بیندازد.

میزان شیوع هیدروپس جنینی چقدر است؟

هیدروپس فتالیس مشکلی نادر است و از هر ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ جنین یکی از آن‌ها به این مشکل دچار می‌شود (منبع: NIH).

به‌گفته Healthline، اگر باردار باشید و جنین‌تان به هیدروپس جنینی مبتلا شده باشد، ممکن است پزشک از روش القای زایمان برای به‌دنیا‌آوردن زودتر از موعد او استفاده کند. نوزادی که با هیدروپس متولد می‌شود ممکن است نیاز به انتقال خون یا روش‌های درمانی دیگری برای خارج‌کردن مایع اضافی داشته باشد.

حتی در صورت درمان، بیشتر از نصف نوزادانی که با هیدروپس متولد می‌شوند، مدت کمی بعد از زایمان یا قبل از آن از دنیا می‌روند.

انواع هیدروپس فتالیس

بسته به علت جمع‌شدن غیرطبیعی مایعات در بدن، دو نوع هیدروپس وجود دارد:

هیدروپس ایمنی

هیدروپس جنینی ایمنی وقتی اتفاق می‌افتد که یکی از فاکتورهای خونی مادر و جنین (پروتئین Rh یا اِرهاش) با هم سازگار نباشند؛ یعنی گروه خونی مادر Rh منفی و جنین مثبت باشد. اگر این ناسازگاری شدید باشد به هیدروپس جنینی منجر می‌شود.

هیدروپس غیرایمنی

هیدروپس غیرایمنی رایج‌ترین نوع هیدروپس جنین است. این مشکل زمانی ایجاد می‌شود که یک بیماری یا مشکل زمینه‌ای دیگر روی توانایی بدن جنین در کنترل مایعات بدن اثر منفی بگذارد.

علت هیدروپس جنینی چیست؟

در هیدروپس نوع ایمنی، ناسازگاری خونی باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن مادر به‌اشتباه به گلبول‌های قرمز خون جنین حمله کند. از جمله دلایل هیدروپس جنینی غیرایمنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کم‌خونی شدید و تالاسمی
• خون‌ریزی و هموراژی جنین
• نقص‌های قلبی یا ریوی
• اختلال‌های ژنتیکی و متابولیک (مثل سندرم ترنر و بیماری گوشه)
• عفونت‌های ویروسی و باکتریایی (مثل بیماری شاگاس، پاروویروس B19، سفلیس، هرپس، توکسوپلاسموز و CMV)
• ناهنجاری‌های عروقی
• تومورها

علائم هیدروپس جنینی چیست؟

هیدروپس در مادر و جنین باعث ایجاد علائم زیر می‌شود:

علائم طی بارداری

اگر جنین به این مشکل دچار شود علائم زیر در مادر ظاهر می‌شوند:

• افزایش بیش‌ازحد مایع آمنیوتیک
• بزرگ‌شدن غیرطبیعی یا ضخیم‌شدن جفت

علائم هیدروپس در جنین که طی سونوگرافی مشخص می‌شوند عبارت‌اند از:

• بزرگ‌شدن طحال، قلب یا کبد
• مشاهده مایع اطراف قلب یا ریه‌ها

علائم پس از تولد

نوزادی که با هیدروپس متولد شده است علائم زیر را دارد:

• رنگ‌پریدگی
• کبودی
• ورم شدید (به‌خصوص در شکم)
• بزرگی طحال و کبد
• مشکل تنفسی
• زردی شدید

روش تشخیص خیز جنینی یا هیدروپس فتالیس چیست؟

روش‌هایی که به تشخیص این مشکل یا ارزیابی شدت آن کمک می‌کنند عبارت‌اند از:

سونوگرافی

معمول‌ترین روش تشخیص هیدروپس جنینی سونوگرافی است. ممکن است پزشک طی سونوگرافی‌های روتین دوران بارداری به طور اتفاقی به وجود این مشکل مشکوک شود.

آزمایش خون جنین

در این آزمایش سرنگ بلندی از طریق شکم مادر وارد شده و از طریق آن نمونه‌خون جنین از بند ناف یا یکی از رگ‌های جنین گرفته می‌شود.

آمنیوسنتز

در مایع جنینی (آمنیوتیک) بخشی از سلول‌های جنین را می‌توان پیدا کرد. به همین دلیل گاهی پزشک برای تشخیص مشکلات جنین از این مایع نمونه‌گیری می‌کند.

اکوی قلب جنین

پزشک به کمک اکوی قلب جنین می‌تواند نقص‌های احتمالی ناشی از هیدروپس را در قلب جنین مشاهده کند. این روش تشخیص شبیه سونوگرافی است و طی آن تصویر کاملی از ساختار قلب جنین تشکیل می‌شود.

درمان خیز جنینی یا هیدروپس فتالیس چگونه است؟

درمان هیدروپس جنین به علت ایجاد آن بستگی دارد.

قبل از تولد

در اکثر موارد تا قبل از تولد نمی‌توان هیدروپس را درمان کرد و پزشک با روش القای زایمان (مصرف داروهایی که باعث شروع زودرس علائم زایمان می‌شوند) یا سزارین تلاش می‌کند جنین را نجات دهد. در موارد خاصی که جنین به هیدروپس ایمنی مبتلا است می‌توان با انتقال خون به جنین شانس زنده‌ماندن او را تا موعد زایمان افزایش داد.

بعد از تولد

روش‌های درمان هیدروپس بعد از تولد نوزاد عبارت‌اند از:

• استفاده از دستگاه اکسیژن یا ونتیلاتور برای کمک به نوزاد در تنفس
• خارج‌کردن مایع اضافی از اطراف ریه‌ها، قلب یا داخل شکم به کمک سرنگ
• دادن دارو برای کنترل نارسایی‌های قلبی یا کمک به کلیه‌ها برای خارج‌کردن مایع اضافی از بدن
• انتقال خون حاوی گلبول‌های قرمز سازگار با خون نوزاد (در هیدروپس ایمنی)
• درمان مشکل زمینه‌ای که باعث بروز هیدروپس شده است. (برای مثال دادن آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت سفلیس)

عوارض هیدروپس جنینی برای مادر و جنین چیست؟

هیدروپس می‌تواند باعث ایجاد مشکل جدیدی به نام «سندرم آینه» در مادر شود که افزایش شدید فشار خون یا تشنج را به دنبال دارد. در این شرایط پزشک به‌صورت اورژانسی زایمان را انجام می‌دهد.

همچنین نوزادانی که با هیدروپس به دنیا می‌آیند، بیشتر در معرض مشکلات زیر هستند:

• عدم تشکیل کامل ریه‌ها
• نارسایی قلبی
• آسیب مغزی
• تشنج
• افت قند خون (هیپوگلایسمی)

آیا هیدروپس فتالیس قابل پیشگیری است؟

پزشکان برای خانم‌هایی که خطر ناسازگاری خونی و ابتلای جنین آن‌ها به هیدروپس ایمنی زیاد است آمپول «روگام» را تجویز می‌کنند. این دارو از تولید آنتی‌بادی‌هایی که با گلبول‌های قرمز خون جنین مبارزه می‌کنند پیشگیری می‌کند. البته انواع بسیار نادری از ناسازگاری‌های خونی نیز وجود دارد که با روگام درمان نمی‌شوند.

کلام آخر دکترساینا

هیدروپس جنینی مشکل نادری است و از هر ۱۰۰۰ نوزاد یکی از آن‌ها به این بیماری مبتلا می‌شود. درصورتی‌که پزشک طی سونوگرافی به وجود این مشکل در جنین مشکوک شود، با القای زایمان یا سزارین تلاش می‌کند جان مادر و جنین را نجات دهد. در برخی موارد که هیدروپس به دلیل ناسازگاری خون مادر و جنین ایجاد شده باشد، پزشک با تجویز داروهای مخصوصی از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند.

سوالات متداول

خلاصه مقاله

منابع

Healthline

Medline

Medscape

Stanford Medicine

Boston Children Hospital