چرخه قاعدگی را بهتر بشناسید | نحوه محاسبه سیکل قاعدگی

چرخه یا سیکل قاعدگی به مجموعه تغییراتی اطلاق می‌شود که بدن زنان در طول حدوداً یک ماه دستخوش آن می‌شود. با شناخت چرخه قاعدگی می‌توان تاحدخوبی از وضعیت سلامت دستگاه تناسلی مطلع شد. همچنین شناخت چرخه قاعدگی برای اقدام به بارداری یا پیشگیری از آن اهمیت بسیار دارد. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا سیکل قاعدگی و تغییراتی که را که بدن زنان در این دوره تجربه می‌کند بررسی می‌کنیم و نحوه محاسبه چرخه قاعدگی و پنجره بارداری را توضیح می‌دهیم.

چرخه قاعدگی چیست؟

چرخه قاعدگی مجموعه‌ای از تغییرات هورمونی است که هر ماه در بدن خانم‌ها اتفاق می‌افتد. این تغییرات بدن را برای بارداری آماده می‌کنند. چرخه قاعدگی طبیعی از مراحل مختلفی تشکیل شده است که اولین مرحله آن پریود است.

در هر سیکل قاعدگی معمولاً یک تخمک از یکی از تخمدان‌ها آزاد می‌شود. درصورتی‌که تخمکِ آزادشده بارور نشود، لایة داخلی رحم نازک می‌شود و فرو می‌ریزد. این ریزش به‌همراه دفع خون از واژن است که به آن قاعدگی یا پریود گفته می‌‌شود.

مراحل سیکل قاعدگی

در ادامه با مراحل چرخه ۲۸ روزه قاعدگی بیشتر آشنا خواهید شد:

مرحله قاعدگی

مرحله قاعدگی یا دوره پریود اولین مرحله از یک چرخه قاعدگی طبیعی  است. زمانی که تخمک بارور نشود، سطح هورمون استروژن و پروژسترون کاهش می‌یابد، پوشش داخلی رحم ریزش می‌کند و به همراه خون، مخاط و بافت از واژن خارج می‌شود و دوره قاعدگی آغاز می‌شود.

مرحله فولیکولار

این مرحله از روز اول دوره قاعدگی شروع می‌شود و تا زمان تخمک‌گذاری ادامه دارد (شروع این مرحله با مرحله پریود هم‌پوشانی دارد.)

در این مرحله از چرخه قاعدگی، هیپوتالاموس به هیپوفیز سیگنالی جهت ترشح هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) ارسال می‌کند. این هورمون تخمدان را تحریک می‌کند و بین ۵ تا ۲۰ فولیکول تولید می‌شود. درون هر فولیکول یک تخمک نابالغ وجود دارد.

از بین تمام تخمک‌ها سالم‌ترین آن‌ها بالغ شده و سایر فولیکول‌ها در بدن باز جذب می‌شوند. فولیکول بالغ باعث افزایش هورمون استروژن می‌شود و پوشش داخلی رحم را ضخیم می‌کند. در این مرحله محیط مناسب و مغذی برای رشد جنین ایجاد می‌شود.

میانگین مرحله فولیکولار ۱۶ روز است؛ اما بسته به طول سیکلی قاعدگی می‌تواند ۱۱ تا ۲۷ روز باشد.^[i]

مرحله تخمک‌گذاری

به دنبال افزایش سطح استروژن در مرحله فولیکولار، غده هیپوفیز ترشح هورمون لوتئین ساز(LH) را تحریک می‌کند که در واقع شروع روند تخمک‌گذاری است. در این مرحله تخمک بالغ از تخمدان آزاد شده و از لوله‌های رحمی به سمت رحم حرکت می‌کند تا توسط اسپرم بارور شود.

در مرحله تخمک‌گذاری بیشترین شانس باروری وجود دارد.

مرحله لوتئال

این مرحله تقریبا از روز ۱۵ تا ۲۸ سیکل ادامه دارد. در چرخه قاعدگی طبیعی، تخمک بعد از آزاد شدن از تخمدان مسیر خودش را به سمت رحم ادامه می‌دهد. در این مرحله سطح هورمون پروژسترون برای کمک به آماده‌سازی لایه داخلی رحم برای باروری افزایش پیدا می‌کند.

اگر تخمک توسط اسپرم بارور شود و در دیواره رحم لانه گزینی کند بارداری رخ می‌دهد. درصورتی‌که بارداری اتفاق نیفتد سطح هورمون استروژن و پروژسترون کاهش پیدا کرده، لایه داخلی رحم ریزش می‌کند و دوباره قاعدگی رخ می‌دهد و در واقع پریود نشانة شروع سیکل قاعدگی جدید است.

محاسبه سیکل قاعدگی

آگاهی در مورد طول سیکل قاعدگی و نحوه محاسبه آن برای هر خانمی ضرورت دارد. طول سیکل قاعدگی از اولین روز پریود (خونریزی) تا شروع پریود بعدی محاسبه می‌شود. برای مثال یک چرخه قاعدگی ۲۸ روزه یعنی ۲۸ روز طول می‌کشد تا چرخه یا سیکل قاعدگی جدید شروع شود.

• به‌طور معمول طول سیکل قاعدگی ۲۸ روز است؛ اما برخی از خانم‌ها ممکن است سیکل کوتاه‌تر یا طولانی‌تری داشته باشند. طول سیکل قاعدگی بین ۲۱ تا ۳۵ روز طبیعی در نظر گرفته می‌شود.
• برای محاسبه چرخه پریود به‌طور تقریبی کافی است در چند سیکل متوالی روز شروع پریود را در تقویم خود ثبت کنید. امروزه با استفاده از نرم افزارهای هوشمند یا پریود ترکر(period tracker) به‌راحتی می‌توانید از طول سیکل قاعدگی و زمان پریود تان مطلع شوید.

چرا پیگیری چرخه قاعدگی مهم است؟

پیگیری چرخه قاعدگی نقش مهمی در حفظ سلامت زنان دارد. زنانی که به‌طور منظم چرخه قاعدگی خود را ثبت می‌کنند، درک بهتری از ریتم‌های طبیعی بدنشان پیدا می‌کنند. این آگاهی تأثیرات مثبتی بر سلامت جسم و روان دارد. دانستن زمان شروع و پایان قاعدگی نه‌تنها راهی کاربردی برای برنامه‌ریزی بهتر است، بلکه می‌تواند به شناسایی نشانه‌های اولیه مشکلات احتمالی سلامتی و اقدام سریع‌تر برای درمان نیز کمک کند.

• تقویت سلامت جسمی: زنان با آگاهی از روند تغییرات هورمونی خودشان زندگی سالم‌تری خواهند داشت. تغییر سطح هورمون‌ها نه‌تنها بر خلق‌وخو بلکه بر علائم جسمی نیز اثر می‌گذارد. زنانی که چرخه قاعدگی خود را به‌طور منظم دنبال می‌کنند، می‌توانند این تغییرات را زودتر تشخیص دهند و سریع‌تر برای مدیریت آن یا درمان مشکلات احتمالی اقدام کنند.
• بهبود سلامت روانی: پیگیری نشانه‌های چرخه قاعدگی علاوه بر جنبه‌های جسمی، به تقویت سلامت روانی نیز کمک می‌کند. نوسانات احساسی، احساس افسردگی یا تنش‌های ناشی از سندروم پیش از قاعدگی، زندگی بسیاری از زنان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. پیش‌بینی این تغییرات، امکان مدیریت متعادل‌تر زندگی اجتماعی و حرفه‌ای را فراهم می‌کند. همچنین، دانستن اینکه زمان قاعدگی نزدیک است، امکان برنامه‌ریزی برای آمادگی جسمی و مراقبت از خود را از قبل فراهم می‌کند.
• برنامه‌ریزی برای رابطه جنسی: پیگیری سیکل قاعدگی همچنین به زوج‌ها کمک می‌کند مناسب‌ترین زمان را برای رابطه جنسی انتخاب کنند. با توجه به رابطه تخمک‌گذاری و چرخه قاعدگی، هدف فرزندآوری باشد یا پیشگیری از بارداری، آگاهی از چرخه قاعدگی کمک می‌کند بهترین زمان را در راستای هدفتان تعیین کنید.  

زنانی که چرخه قاعدگی خود را ثبت می‌کنند، در واقع داده‌های ارزشمند سلامتی جمع‌آوری می‌کنند. این داده‌ها هنگام مراجعه به پزشک، روند تشخیص را آسان‌تر می‌سازد. علاوه بر این، پیگیری منظم به زنان کمک می‌کند تا ارتباط قوی‌تری با بدن خود برقرار کنند، اعتمادبه‌نفس بیشتری داشته باشند و آگاهی بدنی خود را افزایش کنند.

نقش سیکل قاعدگی در باروری و برنامه‌ریزی بارداری

با وجود چرخه قاعدگی منظم، می‌توانید زمان تخمک‌گذاری خود را با دقت بیشتری محاسبه کنید. روزهای منتهی به تخمک‌گذاری بارورترین روزهای چرخه قاعدگی شما هستند و بهترین شانس را برای باردار شدن فراهم می‌کنند. اگر سیکل قاعدگی شما نامنظم باشد، تعیین دقیق زمان تخمک‌گذاری دشوار می‌شود و ممکن است لازم باشد برای محاسبه روزهای پنجره باروری از متخصص مشاوره بگیرید.

تخمک‌گذاری و چرخه قاعدگی

تخمک‌گذاری بخشی از چرخه قاعدگی طبیعی  است که در آن تخمک از تخمدان آزاد می‌شود. وقتی تخمکِ آزادشده توسط اسپرم بارور شود و در رحم لانه‌گزینی کند بارداری رخ می‌دهد. در غیراین‌صورت تخمک دفع می‌شود و لایه داخلی رحم ریزش می‌کند که نشان‌دهنده شروع پریود بعدی است.

آگاهی از زمان تخمک‌گذاری در اقدام به بارداری و پیشگیری از بارداری بسیار اهمیت دارد. آگاهی از تخمک‌گذاری به زوج‌ها کمک می‌کند تا بهترین زمان را برای رابطة جنسی انتخاب کنند؛ چرا که در این زمان بیشترین احتمال بارداری وجود دارد.

همچنین زمان تخمک‌گذاری برای کسانی که قصد فرزنددار شدن ندارند، هشداری است برای خودداری از رابطه جنسی یا استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری.

• در یک سیکل ۲۸ روزه، تخمک‌گذاری اغلب در روز ۱۴ سیکل اتفاق می‌افتد؛ اما توجه کنید که همة افراد طول سيكل قاعدگي یکسان ندارند بنابراین زمان تخمک‌گذاری از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
• به‌طور معمول تخمک‌گذاری ۴ روز قبل یا ۴ روز بعد از اواسط سیکل (میانه سیکل) رخ می‌دهد.

چرخه قاعدگی و بارداری

برای وقوع بارداری باید تخمک‌گذاری انجام شود: این یعنی بدون تخمک‌گذاری امکان بارداری وجود ندارد. تخمک‌گذاری معمولاً در اواسط سیکل قاعدگی است و با توجه به طول سیکل قاعدگی در هر خانمی متفاوت است.

تخمک بعد از آزاد شدن از تخمدان به مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت زنده می‌ماند و مدت زمان زنده‌ماندن اسپرم حدود ۶ روز است.

دانستن مفهوم پنجره باروری برای اقدام به بارداری اهمیت دارد. ۵ روز قبل از تخمک‌گذاری و یک الی دو روز بعد از تخمک‌گذاری را محدوده پنجره باروری در نظر می‌گیرند که در آن بیشترین احتمال بارداری وجود دارد. برای یک بارداری موفق بهتر است که در زمان پنجره باروری رابطه جنسی داشته باشید.

چه عواملی چرخه قاعدگی را نامنظم می‌کنند؟

قاعدگی نامنظم می‌تواند به دلایل متنوعی بروز کند؛ از عوامل روانی و تغییرات سبک زندگی گرفته تا اختلالات جدی‌تر در عملکرد سیستم تولیدمثل یا تغییرات هورمونی. آگاهی از این عوامل به شناسایی به‌موقع مشکل و پیشگیری از پیامدهای احتمالی کمک می‌کند.

علل پزشکی قاعدگی نامنظم

برخی بیماری‌ها و اختلالات می‌توانند مستقیما بر چرخه قاعدگی تأثیر بگذارند؛ ازجمله:

• آندومتریوز: یکی از شایع‌ترین دلایل قاعدگی نامنظم وضعیتی است که در آن بافت پوشاننده داخلی رحم (آندومتر) خارج از حفره رحم رشد کرده و معمولا به تخمدان‌ها یا لوله‌های فالوپ متصل می‌شود. این رشد نابجا می‌تواند منجر به خونریزی غیرطبیعی، گرفتگی عضلانی و درد شدید در روزهای پیش از قاعدگی و حین آن شود.
• بیماری التهابی لگن (PID): نوعی عفونت باکتریایی دستگاه تناسلی فوقانی است که اغلب به‌دنبال عفونت مقاربتی درمان‌نشده ایجاد می‌شود. این بیماری با علائمی مانند ترشحات غیرطبیعی و بدبو، درد لگنی و بی‌نظمی پریود همراه است.
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): در این عارضه تولید بیش‌ازحد هورمون‌های آندروژنی توسط تخمدان‌ها موجب اختلال یا توقف تخمک‌گذاری می‌شود که نتیجه آن قاعدگی‌های دیربه‌دیر یا قطع کامل پریود است.
• نارسایی زودرس تخمدان: به معنی کاهش عملکرد تخمدان‌ها پیش از ۴۰ سالگی است که باعث بی‌نظمی یا قطع پریود می‌شود. این مشکل می‌تواند ناشی از درمان‌های سرطان (مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی) یا برخی بیماری‌های خودایمنی باشد.
• اختلالات تیروئید و مشکلات غده هیپوفیز: با ایجاد تغییر در سطح هورمون‌های تنظیم‌کننده چرخه قاعدگی، باعث بی‌نظمی می‌شوند. 

علاوه بر اینها، اختلالات انعقادی و برخی انواع سرطان‌های رحم یا تخمدان می‌توانند خونریزی‌های غیرمعمول یا قطع قاعدگی را به همراه داشته باشند.

تأثیر سبک زندگی بر چرخه قاعدگی

برهم خوردن تعادل فیزیولوژیک بدن در نتیجه تغییرات سبک زندگی نیز می‌تواند بر چرخه قاعدگی طبیعی اثرگذار باشد. عواملی همچون استرس شدید، تغییر ناگهانی وزن، فعالیت ورزشی شدید و طولانی‌مدت که موجب کاهش شدید چربی بدن می‌شود (مثلاً در ورزشکاران حرفه‌ای یا ژیمناست‌ها) و ابتلا به بیماری‌های عفونی یا ویروسی، از جمله این موارد هستند.

سایر عوامل مؤثر

برخی داروها نیز می‌توانند موجب تغییر در روند تخمک‌گذاری و چرخه قاعدگی شوند. مثلا، قرص‌های ضدبارداری با تغییر تعادل هورمونی و مهار تخمک‌گذاری، بر چرخه اثر می‌گذارند و حتی تا شش ماه پس از قطع مصرف می‌توانند باعث بی‌نظمی شوند. داروهایی نظیر استروئیدها یا داروهای ضدانعقاد خون نیز اثر مشابهی دارند.

همچنین، سقط جنین یا بارداری خارج‌رحمی، جراحی‌ها یا ایجاد بافت اسکار در رحم، تخمدان‌ها یا لوله‌های فالوپ از دیگر عوامل اختلال در قاعدگی به شمار می‌آیند.

اگر دچار بی‌نظمی پریود هستید، برای شناسایی علت و درمان آن اقدام کنید.

سؤالات متداول