تنگی نفس در کودکان | علت‌ها، علائم و بهترین درمان‌های خانگی

هنگام بازی، دراز کشیدن در حیاط خلوت یا رختخواب وقتی سرماخورده‌اند، بسیاری از کودکان دچار مشکلات تنفسی می‌شوند که بسیار ناخوشایند است. برای تقریبا ۲٫۴ میلیون کودک مبتلا به آسم یا سایر بیماری‌های تنفسی، این چالش‌ها می‌تواند مداوم، شدید یا حتی تهدیدکننده زندگی باشد. بیماری‌های تنفسی و تنگی نفس در کودکان می‌تواند آن‌ها را برای انجام کارهایی که دوست دارند محدود کرده و روی کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر بگذارد. تماشای مبارزه یک کودک برای نفس کشیدن و بقا یکی از دردناک‌ترین صحنه‌ها برای والدین است. به‌همین‌دلیل در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا به بررسی علت و علائم تنگی نفس در کودکان پرداخته و از روش‌های درمان خواهیم گفت.

منظور از تنگی نفس در کودکان چیست؟

تنگی نفس در کودکان (Shortness of Breach) که به آن «Dyspnea» نیز گفته می‌شود شرایطی است که در آن کودک نمی‌تواند هوای کافی را وارد ریه‌های خود کند. در این حالت کودک حس می‌کند که قفسه سینه‌اش سفت و نفس کشیدن برایش سخت‌تر شده است.

تنگی نفس کودکان به‌عنوان ناتوانی در دریافت هوای کافی (گرسنگی هوا) نیز شناخته می‌شود. علت این تنگی نفس می‌تواند بیماری‌های قلبی و ریوی نیز باشد اما ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های دیگری مانند آسم، آلرژی یا اضطراب باشد. البته ورزش شدید و سرماخوردگی نیز می‌تواند باعث تنگی نفس شود.

انواع تنگی نفس چیست؟

انواع تنگی نفس عبارت‌اند از:

تنگی نفس حاد

تنگی نفس حاد در کودکان به‌سرعت ایجاد شده و خیلی طول نمی‌کشد. کودک ممکن است تا چند ساعت یا چند روز احساس تنگی نفس داشته باشد. در بسیاری از موارد، آلرژی، اضطراب، ورزش و برخی از بیماری‌ها مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا می‌توانند علت تنگی نفس حاد در کودکان باشد اما شرایط جدی‌تر شامل حمله قلبی، تنگ شدن ناگهانی راه هوایی (آنافیلاکسی) یا لخته شدن خون (آمبولی ریه) نیز می‌توانند باعث تنگی نفس حاد شوند.

تنگی نفس مزمن

تنگی نفس مزمن وقتی رخ می‌دهد که تنگی نفس مدتی طولانی‌تر (چند هفته یا بیشتر) ادامه می‌یابد یا مدام شدت پیدا می‌کند. بیماری‌هایی مانند آسم و نارسایی قلبی می‌توانند باعث تنگی نفس مزمن در کودکان شوند. جالب است بدانید ورزش نکردن به اندازه کافی نیز می‌تواند باعث احساس تنگی نفس شود زیرا عضلات در تلاش برای دریافت اکسیژن بیشتر هستند.

علت تنگی نفس در کودکان چیست؟

علت تنگی نفس در کودکان می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:

۱. آسم

این بیماری التهابی مزمن باعث می‌شود پوشش اطراف سیستم تنفسی کودک هنگام تحریک متورم شده و ماهیچه‌ها و مجاری هوایی منقبض شوند و در نتیجه، جریان هوا محدود شود. آسم با علائمی مانند خس‌خس سینه، سوت زدن یا تنفس پُرسروصدا همراه است. سفتی قفسه سینه کودک، سرفه و تنگی نفس مداوم و برگشتی به‌ویژه در زمان فعالیت، از نشانه‌های اصلی بیماری آسم است.

بیماری آسم با عوامل محیطی مانند آلودگی هوا، قرار گرفتن در معرض دود و مواد ضدعفونی‌کننده شیمیایی مرتبط است. البته ممکن است این بیماری ارثی نیز باشد. نکته مهم اینکه تمامی عوامل ذکرشده و همچنین آفات، گردوغبار و کپک می‌توانند باعث حملات آسم شوند.

لازم است بدانید که حملات آسم می‌تواند بسیار خطرناک باشد. حمله‌ای شدید اکسیژن‌رسانی را قطع کرده و می‌تواند به مغز آسیب بزند یا حتی کشنده باشد. اگر این بیماری کنترل و درمان نشود، در طولانی‌مدت می‌تواند به ریه‌ها آسیب بزند.

۲. آلرژی

رینیت آلرژیک، به‌صورت فصلی یا در طول سال، واکنشی به یک آلرژن است. بدن کودک در این شرایط احساس می‌کند که آلرژی خطرناک بوده و سعی در مبارزه با آن دارد. گرده گُل، علف‌های هرز، عطر و ادکلن و اسپری و مواد شوینده شیمیایی، کپک، فضولات یا شوره حیوانات همگی می‌توانند باعث آلرژی کودکان شوند.

سیستم ایمنی کودک در این شرایط هیستامین ترشح می‌کند که بینی، چشم‌ها، گلو و گاهی اوقات ریه‌ها را تحریک خواهد کرد. ترشح هیستامین باعث عطسه، گرفتگی یا آبریزش بینی، خارش و خون‌ریزی بینی یا خس‌خس سینه می‌شود. نکته مهم اینکه علائم آلرژی هم‌پوشانی زیادی با علائم آسم دارند و گاهی تصور می‌شود کودک دچار حمله آسم شده است.

۳. عفونت‌ها

تنگی نفس در نوزادان و کودکانِ بین ۳ ماه تا ۵ سال به‌دلیل عفونت، شایع است و آن‌ها مستعد این بیماری‌ها هستند. از آنجایی که کودکان راه‌های هوایی بسیار کوچکی دارند، بیشتر از بزرگسالان به این بیماری‌ها دچار خواهند شد. برخی از کودکان در زمستان دچار عفونت‌های مکرر می‌شوند؛ بنابراین باید در این فصل بیشتر به وضعیت جسمی آن‌ها توجه کرد. در ادامه انواع عفونت‌های ویروسی و باکتریایی که باعث تنگی نفس در کودکان می‌شود بررسی خواهد شد. بعضی از عفونت‌های فصلی می‌توانند باعث عفونت گوش در کودکان نیز شوند. اگر کودک همه علائم مربوطه را دارد، بهتر است سریعاً به پزشک مراجعه شود.

کروپ

بیماری‌های ویروسی مانند کروپ و ویروس سنسیشیال تنفسی از طریق تماس مستقیم با بدن فرد آلوده پخش خواهد شد و باعث تورم راه‌های هوایی کوچک در ریه‌ها می‌شود. در واقع کروپ، عفونت ویروسی نای کودک است. علائم اصلی کروپ سرفه‌ خش‌دار و صدای خشن است اما کودکان ممکن است دچار گرفتگی یا آبریزش بینی و تب شده یا حتی صدای آن‌ها تغییر کرده و قطع شود.

برونشیولیت

برونشیولیت عفونت ویروسی کوچک‌ترین راه‌های هوایی در ریه‌های کودک است. خس‌خس سینه تا ۲سالگی کودک اغلب به‌دلیل برونشیولیت رخ می‌دهد. از جمله علائم این بیماری می‌توان به تنفس سریع و خس‌خس سینه اشاره کرد.

آنفولانزا

علائم اصلی آنفولانزا تب به همراه آبریزش بینی، گلودرد و سرفه است اما ممکن است این ویروس عوارضی مانند ذات‌الریه نیز ایجاد کند. بنابراین کودکانی که به آنفولانزا دچار می‌شوند گاهی دچار تنگی نفس می‌شوند.

سیاه‌سرفه

سیاه‌سرفه عفونت باکتریایی راه‌ هوایی است. از جمله علائم این بیماری می‌توان به سرفه طولانی و خفگی اشاره کرد. سیاه‌سرفه در نوزادان بسیار جدی است ولی با واکسن قابل‌پیشگیری خواهد بود.

ذات‌الریه

ذات‌الریه عفونت بخشی از ریه است که اکسیژن خون را تأمین می‌کند. ابتلا به این بیماری ممکن است سطح اکسیژن خون را به‌شدت کاهش داده و باعث مشکلات تنفسی و تنگی نفس کودکان و نوزادان شود. این بیماری با واکسن قابل‌پیشگیری خواهد بود.

۴. مشکلات مادرزادی

برخی از شرایط پیچیده ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک باعث ضخیم‌شدن مخاط و چسبیدن آن در ریه‌های کودک می‌شود. این شرایط می‌تواند به‌مرور ریه‌های کودک را ضعیف کند. برای درمان این نوع بیماری‌های ژنتیکی معمولا جلیقه‌های تنفسی بر تن کودک می‌کنند که مخاط را شکسته و راه‌های هوایی را پاک می‌کند.

بعضی از نوزادان با ضایعات، اسکار یا تورم متولد می‌شوند یا به بیماری مزمن ریوی مبتلا هستند. این کودکان ممکن است تنفس سریع و کم‌عمق تا کلاپس شدید ریه داشته باشند؛ بنابراین باید برای حذف ناهنجاری‌های مادرزادی آن‌ها جراحی انجام شود.

۵. آنافیلاکسی (واکنش آلرژیک شدید)

آنافیلاکسی یا به‌عبارتی واکنش آلرژیک شدید زمانی رخ می‌دهد که کودک به‌صورت ناگهانی دچار مشکل تنفسی شده و حتی ممکن است کهیر بزند. علت شایع این نوع واکنش می‌تواند نیش زنبور یا آلرژی به برخی از غذاها مانند بادام‌زمینی باشد.

۶. بیماری مزمن انسداد ریه

بیماری مزمن انسداد ریه به‌مفهوم بیماری‌های ریوی و راه‌های هوایی است که تنفس کودک را سخت خواهد کرد. کودکانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، دارای التهاب و زخم راه هوایی بوده و به کیسه‌های هوایی در ریه‌های آن‌ها آسیب وارد می‌شود. آمفیزم و برونشیت مزمن هر دو از اشکال بیماری مزمن انسداد ریه هستند. از جمله علائم شایع این بیماری، تنگی نفس در نوزادان و کودکان است.

۷. آمبولی ریه یا لخته خون

آمبولی ریه لخته خونی در رگ‌های خونی ریه‌های نوزاد یا کودک است که باعث انسداد می‌شود. این بیماری باعث بروز مشکلاتی در جریان خون و سطح اکسیژن ریه‌ها خواهد شد، به‌صورتی که کودک به اورژانس پزشکی نیاز دارد. آمبولی ریه زمانی اتفاق می‌افتد که لخته‌ای در قسمتی دیگر از بدن اغلب در پا و بازوها ایجاد شده و از طریق رگ‌ها به‌سمت ریه حرکت می‌کند. آمبولی ریه بیماری نادری است و تعداد بسیار کمی از کودکان به آن دچار می‌شوند. از جمله علائم این بیماری می‌توان به تنگی نفس و درد قفسه سینه اشاره کرد.

۸. اِدِم ریوی کاردیوژنیک

اِدِم ریوی کاردیوژنیک به‌مفهوم تجمع تهدیدکننده مایع اضافی در ریه‌ها به‌دلیل افزایش فشار و جمع شدن خون در سمت چپ قلب است. این مشکل معمولا به‌دلیل نارسایی قلبی رخ داده و علاوه‌بر تنگی نفس می‌تواند منجر به آسیب به سایر اندام‌ها در اثر کمبود اکسیژن شود.

۹. شکستگی دنده

شکستگی دنده در کودکان ممکن است بنا به‌ دلایل متعددی رخ دهد. در چنین شرایطی کودک دچار تنگی نفس خواهد شد.

علت تنگی نفس کودکان در شب چیست؟

تنگی نفس حمله‌ای شبانه (Paroxysmal Nocturnal Dyspnea) که به‌اختصار به آن PND گفته می‌شود با نام تنگی نفس آهی (Sighing Dyspnea) نیز شناخته می‌شود. تنگی نفس پاروکسیسمال شبانه احساسی است که در آن کودک ۱ تا ۲ ساعت بعد از به‌خواب رفتن نمی‌تواند نفس بکشد. تنگی نفس آهی یا شبانه زمانی اتفاق می‌افتد که کودک پس از کشیدن نفسی عمیق، آه زیادی کشیده تا احساس تنگی نفس را از بین ببرد.

آپنه خواب می‌تواند یکی از دلایل تنگی نفس کودکان در شب باشد. این حالت حتی می‌تواند باعث بیدار شدن ناگهانی کودک نیز شود. آپنه تنفسی در خواب در واقع شامل مشکل قطع تنفس ناگهانی در خواب است که تأثیر چشمگیری روی کیفیت خواب داشته و باعث تنگی نفس نیز می‌شود.

چگونه علائم تنگی نفس در کودکان را تشخیص دهیم؟

علائم تنگی نفس در کودکان ممکن است شامل چند نشانه به شرح زیر باشد:

• انسداد بینی و آبریزش بینی؛
• سرفه مداوم؛
• مشکلات تنفسی؛
• درجه حرارت بدن؛
• خواب‌آلودگی؛
• تغییر رنگ لب‌ها و پوست؛
• درد قفسه سینه؛
• تنفس سریع و کم‌عمق؛
• کشیدگی دور دنده‌های کودک؛
• گشاد شدن سوراخ بینی.

زمانی‌که فرزند شما علائم تنگی نفس در کودکان را دارد باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید تا علت آن را تشخیص دهد. برای تشخیص علائم تنگی نفس در کودکان، آزمایش‌ها و معاینه‌های مختلفی انجام می‌شود. پزشک آزمایش خون را تجویز کرده و آزمایش قلبی و ریوی را نیز توصیه خواهد کرد.

علت اینکه پزشک آزمایش خون و تست قلب را تجویز می‌کند، احتمال تنگی نفس به‌دلیل کم‌خونی و بیماری‌های قلبی است. در نهایت نیز پزشک متخصص برای اندازه‌گیری ظرفیت تنفسی کودک اقدام می‌کند که به آن تست اسپیرومتری می‌گویند.

علاوه‌بر آزمایش‌های فوق، پزشک متخصص ممکن است سی‌تی‌اسکن و عکس رادیولوژی از قفسه سینه کودک را نیز تجویز کند.

روش‌های درمان تنگی نفس کودکان چیست؟

برای درمان تنگی نفس کودکان روش‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه بررسی خواهند شد.

۱. تجویز آنتی‌هیستامین و اسپری بینی

اگر تنگی نفس در کودکان به‌دلیل آلرژی باشد، پزشک متخصص اطفال ممکن است آنتی‌هیستامین و اسپری‌های بینی یا حتی واکسن آلرژی تجویز کند. این داروها برای بهبود وضعیت فعلی کودک تجویز شده‌اند و نباید خودسرانه از آنها استفاده کرد. متخصصان آلرژی به کودکانی که سابقه فصلی دارند توصیه می‌کنند که بعد از بازی بیرون از خانه دوش بگیرند تا گرده‌ها از روی بدن آن‌ها پاک شود.

۲. تجویز بهترین شربت برای تنگی نفس کودکان

چون در بسیاری از موارد، مشکل تنگی نفس کودکان به‌دلیل واکنش آلرژیک است، پزشک برای تجویز دارویی اقدام می‌کند که این واکنش حساسیت‌زا را کنترل خواهد کرد. بهترین شربت برای تنگی نفس کودکان شربت برون‌کلد است. البته اگر دلیل تنگی نفس کودک، عفونت باشد در این شرایط پزشک متخصص شربت پلارژین‌کیدز را تجویز خواهد کرد.

۳. تجویز اسپری اکسیژن

در مورد کودکانی که با مشکلات تنگی نفس دست‌وپنجه نرم می‌کنند، در برخی موارد ممکن است پزشک علاوه‌بر شربت و دارو و راهکارهای خانگی، اسپری اکسیژن نیز تجویز کند. البته گاهی به‌دلیل شدت بیماری ممکن است کودک به بستری در بیمارستان و اکسیژن‌درمانی نیاز داشته باشد.

۴. تجویز دارو برای درمان عفونت و بیماری خاص

در مواردی که تنگی نفس کودک به‌دلیل ابتلا به بیماری خاصی باشد، پزشک متخصص اطفال پس از تشخیص برای تجویز داروی مناسب اقدام خواهد کرد. اگر علت تنگی نفس در کودک عفونت باشد، پزشک متخصص آنتی‌بیوتیک تجویز خواهد کرد.

روش‎‌های مدیریت و درمان خانگی تنگی نفس کودکان چیست؟

برای مدیریت و درمان تنگی نفس کودکان در خانه به توصیه‌های زیر عمل کنید.

۱. اجتناب از محرک‌ها

محرک‌های محیطی مانند آلودگی هوا، قرار گرفتن در معرض دود، مواد شیمیایی ضدعفونی‌کننده، گردوغبار و حتی کپک می‌تواند عامل اصلی ابتلای بسیاری از کودکان به بیماری‌های تنفسی باشد؛ بنابراین در اولین قدم باید محیطی پاک و بدون این ترکیبات خطرناک را برای کودک فراهم کنید.

۲. تصفیه هوای خانه با دستگاه

یکی از دلایل آلرژی کودکان و سرفه‌ها و تنگی نفس در آن‌ها، آلودگی هوا به‌ویژه در زمستان است. بنابراین از دستگاه‌های تصفیه هوا استفاده کنید تا هوای خانه تمیز و بدون آلودگی باشد.

۳. استفاده از بخور

برای حفظ رطوبت محیط و جلوگیری از سرفه کردن کودک به‌دلیل خشکی هوا می‌توانید از بخور گرم و سرد استفاده کنید.

۴. تمیز نگه داشتن محیط

عمده‌ترین دلیل تنگی نفس در نوزادان و کودکان آلرژی است که به‌دلیل گرد‌وغبار رخ می‌دهد. بنابراین بهتر است محیط اطراف کودک و اتاق او را همواره تمیز نگه دارید.

۵. واکسن

همان‌طور که اشاره شد، یکی از دلایل تنگی نفس کودکان ابتلا به بیماری‌های عفونی است که بر اثر برخی از باکتری‌ها و ویروس‌ها رخ می‌دهند. بنابراین لازم است به‌صورت مرتب برای واکسن زدن کودک خود اقدام کنید.

۶. مصرف مایعات

کودکانی که دچار تنگی نفس شده‌‌اند باید مایعات بیشتری بنوشند تا علاوه‌بر جلوگیری از کم‌آبی بدن آن‌ها، مایعات مانند مرطوب‌کننده عمل کرده و به‌ شل شدن مخاط در راه‌های هوایی کمک کنند.

۷. شستن مرتب دست‌ها

علت ابتلا به بیماری‌هایی که از علائم آن‌ها تنگی نفس است، باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند. در این شرایط لازم است بیشتر به بهداشت کودک توجه کنید و مرتب دست‌های او را بشویید.

عوارض طولانی‌مدت تنگی نفس در کودکان چیست؟

اگر تنگی نفس در کودکان به‌موقع کنترل و درمان نشود، در طولانی‌مدت می‌تواند به ریه‌های آن‌ها آسیب بزند.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

اگر کودک شما یکی از علائم زیر را دارد، باید سریع‌تر به اورژانس مراجعه کنید:

• تنفس کودک قطع شده است.
• کودک از حال رفته است.
• کودک نمی‌تواند سرفه کند و لب‌ها یا صورت او به رنگ مایل به آبی یا به‌عبارتی کبود هستند.
• مشکل تنفسی کودک بلافاصله بعد از نیش زنبور یا استفاده از داروی جدیدی یا ماده غذایی جدید ایجاد شده است.
• کودک تنفسی بسیار سریع و کم‌عمق دارد.
• کودک بدون وقفه سرفه می‌کند و نمی‌تواند فعالیت‌های عادی روزانه خود را انجام دهد.
• سوراخ‌های بینی کودک گشاد شده و عضلات زیر دنده‌های او کشیده شده است.
• کودک مکث طولانی در تنفس (بیش از ۱۰ ثانیه) داشته یا الگوی تنفس نامنظم دارد.
• کودک خواب‌آلود به‌نظر رسیده و تحریک‌پذیر شده است.

در مواردی که شدت علائم کمتر است یا نیاز به بررسی و راهنمایی تخصصی دارید، می‌توانید از ویزیت آنلاین با متخصص اطفال در دکتر ساینا استفاده کنید. این مشاوره به شما کمک می‌کند بدون مراجعه حضوری، وضعیت تنفسی کودک بررسی شده و بهترین اقدامات مراقبتی یا درمانی متناسب با شرایط او پیشنهاد شود.

سؤالات متداول